چینه نگاری سکانسی و تفسیر تاریخچه رسوبگذاری سازند آیتامیر در جنوب شرق درگز

سازند آیتامیر به سن آلبین- سنومانین واقع در جنوب شرق درگز، از رسوبات سیلیسی آواری و آهکی تشکیل شده است. مرز زیرین این سازند با سازند سنگانه به صورت هم شیب تدریجی و مرز بالایی آن با سازند آبدراز به صورت ناپیوسته است. دو برش از این سازند در شرق حوضه کپه داغ شامل برش روستای رباط به ضخامت 420 متر و برش روستای تیرگان به ضخامت 460 متر انتخاب، اندازه گیری و نمونه برداری شده اند. سازند آیتامیر دراین دو برش به دو قسمت تحتانی (عمدتاً ماسه سنگی- آهکی) و فوقانی (عمدتاً شیلی - ماسه سنگی) تقسیم شده است. مجموعه رسوبات تشکیل شده در برش های مورد مطالعه شامل ماسه سنگ، سنگ کربناته، شیل و سیلتستون است. اجزای این ماسه سنگ ها در اندازه خیلی ریز تا متوسط، نیمه زاویه دار تا نیمه گرد شده با جورشدگی غالباً متوسط تا خوب و از نظر بافتی مچور تا ساب مچور هستند. اجزای تشکیل دهنده این ماسه سنگ ها شامل کوارتز (عمدتاً منوکریستالین)، فلدسپات، چرت، میکا، پوسته های فسیلی و دانه های گلاکونی است. سنگ های کربناته از پوسته های آمونیت، دوکفه ای، اکینودرم، بریوزوئر، گاستروپود، فرامینیفر، کلسی اسفر و دانه های آواری تشکیل شده است. فضای بین دانه ها دراین سنگ ها عمدتاً با سیمان کلسیتی و مقادیر کمی اکسیدآهن پرشده است. بررسی آمونیت های دو برش مورد مطالعه منجر به شناسایی هشت جنس آمونیت گردید که شامل: ماریلا، لی ماریلا، منتلی سراس، یوهوپلیتس، آناهپلیتس، هامیتس، فربسی سراس و پلاسنتی سراس است. چهار اثر فسیلی در این دو برش تشخیص داده شده که شامل آثار افیومورفا، تالاسینوئیدس، کندریتس و پلانولیتس است. سه مجموعه رخساره ماسه سنگی، گل سنگی و کربناته شناسایی شده است. مجموعه رخساره ماسه سنگی به دو رخساره ساب آرکوز تا ساب لیت آرنایت، خیلی دانه ریز تا متوسط، مچورتا ساب مچور، حاوی گلاکونی و پوسته های فسیلی و رخساره ساب آرکوز تا ساب لیت آرنایت، خیلی دانه ریز تا متوسط، مچور تا ساب مچور، حاوی گلاکونی و فاقد پوسته های فسیلی تقسیم می گردد. مجموعه لیتوفاسیس گلسنگی شامل لیتوفاسیس شیلی و لیتوفاسیس سیلتستون است. مجموعه رخساره سنگ های آهکی شامل سه رخساره ردستون ماسه ای حاوی آمونیت، دوکفه ای، خرده های اسکلتی و گلاکونی؛ ردستون ماسه ای حاوی دوکفه ای، خرده های اسکلتی و گلاکونی و ردستون ماسه ای حاوی دوکفه ای است. کانی گلاکونی یکی از اجزای تمام رخساره های شناسایی شده در سازند آیتامیر است. گلاکونی های این سازند از نظر منشأ به دو دسته گلاکونی اتوکتونوس و پارااتوکتونوس تقسیم می شوند. رسیدگی این گلاکونی ها نیز از چهار نوع نوظهور، کمی تکامل یافته، تکامل یافته و خیلی تکامل یافته تشکیل شده است. فرایندهای دیاژنتیکی عملکرده در ماسه سنگ ها شامل فشردگی مکانیکی و شیمیایی، سیمانی شدن، گلاکونیتی شدن، دگرسانی، انحلال و جانشینی و آشفتگی زیستی است. در سنگهای آهکی فرایندهای دیاژنتیکی موثر شامل فشردگی مکانیکی، سیمانی شدن، نئومورفیسم، گلاکونیتی شدن، آشفتگی زیستی و حفاری رسوبات سخت است. این فرایندها در محیط های ائوژنز، مزوژنز و تلوژنز صورت گرفته است. مدل رسوبی ارائه شده برای رسوبات سیلیسی آواری سازند آیتامیر دربرگیرنده زیرمحیط های لاگون، سدی، حاشیه ساحلی و دریای باز و برای سنگ های آهکی این سازند زیرمحیط دریایی باز است. با مطالعه چینه نگاری سکانسی در رسوبات این سازند تعداد هشت سکانس رسوبی در برش رباط و همین تعداد سکانس رسوبی برای برش تیرگان شناسایی شده است. تمام مرزهای سکانسی به جز مرز فوقانی آخرین سکانس رسوبی (مرز سازند آیتامیر با سازند آبدراز) از نوع sb2 بوده و مرز فوقانی آخرین سکانس رسوبی از نوع sb1 است. مطالعه تغییرات سطح آب دریا در ناحیه موردمطالعه تفاوت هایی با منحنی های جهانی دارد که ممکن است به دلیل تأثیرات محلی از جمله نرخ فرونشینی، نرخ تأمین رسوب و توپوگرافی بستر باشد.